In de vorige nieuwsbrief hebben wij het over Victor Huszàr gehad, degene die door zijn ontwerp het sigarettenmerk Miss Blanche beroemd gemaakt heeft. We gaan het nu hebben over Jac. Jongert (1883 – 1942). Geboren als boerenzoon op 22 juni 1883 in Enge Wormer in de Zaanstreek, als Jacob Jongert, maar meestal werd hij Jac. of Jaap genoemd. Hoewel hij als boerenzoon voorbestemd was op de boerderij werkzaam te zijn, bleek daar zijn hart niet te liggen. Hij hield van het buiten zijn, maar daar bleef het wel bij. Op school bleek zijn aanleg voor tekenen. Een noodgedwongen terugkeer naar de boerderij bezorgde hem een achterstand op school. Op zijn vijftiende vertrok hij met een vriend naar Amsterdam waar hij de Kunstnijverheidsschool Quellinus Amsterdam wat een goede keus bleek te zijn. Zeker toen daar de bekende architect C.W. Nijhoff hoofd van de school werd. Met de niet minder bekende architect K.P.C. de Bazel en de nijverheidskunstenaar Harm Ellens, die beiden ook kwamen lesgeven op school, groeide een band die jarenlang zou blijven. Tijdens een treinreis maakte Jac. Jongert toevallig kennis met Piet Zwart die hem aanraadde naar de Museumschool te gaan. We vliegen door zijn carrière heen want het gaat tenslotte om wat hij voor de Van Nelle fabriek in Rotterdam betekend heeft. Hij werd in 1918 aangenomen als hoofdleraar van de afdeling decoratieve kunsten van de Kunstacademie in Rotterdam. Na de 1ste WO kwam de bedrijvigheid in Rotterdam in een stroomversnelling. De stad groeide met als centrum de Coolsingel met een nieuw stadhuis en postkantoor. De opdrachten aan kunstenaars en ontwerpers om de stad een fraai aanzicht te geven stroomden binnen, en de vele schuttingen rond de nieuwe gebouwen boden ruimte voor reclames. Jac. Jongert heeft de goede leermeesters en collega’s om zich heen die een gunstig klimaat schiepen voor vernieuwing in de kunst- en reclamewereld. Om dit in goede banen te leiden werd in 1919 de Vereniging voor Stadsverbetering Nieuw Rotterdam opgericht. Koos de Leeuw was niet alleen lid van de vereniging maar ook een van de directeuren van de koffie, thee- en tabaksfabriek van de Erven de Wed. J. van Nelle. Ja, nu zijn we waar we wezen willen. Net als bij Huszàr en het merk Miss Blanche bepaalde Jac. Jongert gedurende twintig jaar het gezicht van de Van Nelle fabriek.
Met lichtreclames in de stad, muurschilderingen bij de fabriek aan de Schie, mannen met sandwichborden en reclames voor pijprookwedstrijden timmerden Van Nelle en Jac. Jongert aan de weg. Hij gaf Van Nelle een heel nieuw gezicht, bepaalde de nieuwe huisstijl op briefpapier, nota’s en vele, vele verpakkingen op koffie, thee en tabak voor de sigaret en de pijp. Waren zij daar altijd blij mee? Nee, vertegenwoordigers vonden de ontwerpen te modern en gaven de voorkeur aan de oude vertrouwde, herkenbare verpakkingen. Hij zat wel op één lijn met directeur Kees van Leeuwen. Zijn fabriek was gevestigd in een supermodern gebouw aan de Schie en die lijn moest doorgetrokken worden in de gehele huisstijl. Omdat de verkoop dreigde te stagneren èn onder druk van de vertegenwoordigers werd de vertrouwde verpakking gehandhaafd die als A-merk werd geclassificeerd en Jongert kon zijn kunsten in zijn eigen stroming vertonen dus als B-merk. Dat dat weleens tot verwarring leidde sprak voor zich. Jongert hield het als ontwerper zolang uit bij Van Nelle vanwege de goede samenwerking met Van Leeuwen. Bovendien woonde Jongert in Rotterdam en had als een van de weinige kunstenaars ook telefoon, waardoor de communicatie tussen beiden optimaal was.
Een groot succes was kabouter Piggelmee. Bedacht door hoofdvertegenwoordiger L.C. Steenhuizen. Steenhuizen vervormde het bestaande verhaal van de Gebr. Grimm van visser Timpe Tee naar kabouter Piggelmee en schreef zelf de teksten. Jongert verzorgde de lay-out en Nans van Leeuwen de illustraties. Het tekstboek moest gekocht worden en de plaatjes, 25 stuks per boek, werden verkregen bij de aankoop van Van Nelle koffie. De bonnen op de verpakking moesten gespaard worden. Vanaf 1924 werd Piggelmee meteen een succes. Men begon met 80.000 boekjes en dat aantal steeg naar rond de anderhalf miljoen. Na ruim 70 jaar stopte men er pas mee in 1994.
Binnen de tabaksindustrie kreeg hij ook de opdracht van de sigarenfabriek La Bolsa in Kampen voor hun merk Secretaris. Sigarenkistjes van La Bolsa onderscheidden zich van alle andere door het talent van Jongert. Een andere link naar de tabaksindustrie is het feit dat hij ook exposeerde in het toen net geopende Van Abbemuseum in Eindhoven (Karel 1).
Was Jongert inderdaad zo’n vernieuwer met een eigen herkenbare stijl? Ja. De veelzijdigheid van Jongert wordt bewezen door verdere ontwerpen en opdrachten voor tal van bedrijven en instanties. Hij ontwierp prachtige glas-in-loodramen, schilderde en zijn werken werden ook tentoongesteld in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.
De glasfabriek in Leerdam was een belangrijke opdrachtgever voor hem. Voor Talens ontwierp hij briefpapier en affiches. Voor de Nederlandsche Bank bankbiljetten, telegrammen voor de PTT en voor Joh. Enschede postzegels.
Veel van zijn werken zijn verloren gegaan bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940. Hij overleed op 9 november 1942 in Reeuwijk waar hij een buiten had.
Bronnen:
- Museum Boymans van Beuningen. Jac. Jongert 1883 – 1942. Proeven is koopen. Rotterdam, 2009.
- Stedelijk Museum Rotterdam
- Tabakshistorisch Museum Delft
Van Nelle tabak
Rooktabak
Varinas
Secretaris Boele
